آرتروز و پوکی استخوان

آرتروز شایع ترین فرم آرتریت مفاصل است که میلیون ها نفر از جمعیت دنیا را گرفتار کرده است و زمانی اتفاق می افتد که غضروف سطح مفصلی از بین برود و استخوان زیر آن در تماس با مفصل باشد. معنای ساییدگی مفصل و تخریب سطح مفصلی و بدنبال آن تغییر شکل، درد و محدودیت حرکت در مفصل است.

آرتریت Arthritis به معنای التهاب مفصل است و استئوآرتریت Osteoarthritis شایع ترین نوع آرتریت است

ساختمان مفصل چیست؟

مفصل جایی است که دو استخوان در کنار هم قرار میگیرند. مفصل باعث میشود قسمت های مختلف بدن نسبت به هم حرکت کنند و حرکت استخوان ها در مفصل به علت کششی است که از طریق عضلات به آنها اعمال میشود. دو انتهای استخوان ها در جایی که با هم مفصل میشوند به وسیله پرده بافتی محکمی پوشیده که به آن کپسول مفصلی میگویند.

در اطراف کپسول مفصلی نوارهای بافتی محکمی قرار دارند که به آنها لیگامان یا رباط میگویند و مسئول پایدار کردن مفصل هستند.

غضروف یک بافت سخت ولی صاف و قابل انعطاف است که روی انتهاهای استخوان ها در محلی که در کنار هم قرار میگیرند را میپوشاند.

مقدار کمی از یک مایع غلیظ و لزج بین دو سر استخوان ها و در درون مفصل قرار گرفته که سطح غضروف را لیز کرده و اصطکاک بین دو سطح مفصلی را کم میکند و به آن مایع سینوویال Synovial fluid یا مایع مفصلی میگویند.

مایع سینوویال به توسط بافت سینوویال ساخته میشود. بافت سینوویال لایه ای از سلول هاست که سطح داخلی کپسول مفصل را فرش کرده است.

علت آرتروز یا ساییدگی مفصل چیست؟

در طول روز و به علت فعالیت های بدنی مفاصل بدن بطور مرتب در معرض ضربه قرار دارند و این ضربات مرتبا آسیب هایی را به آنها بخصوص به غضروف مفصلی وارد میکنند. بدن این آسیب ها را تا جایی که میتواند ترمیم میکند. پس در طول زندگی مفاصل بدن دائما در یک فرآیند آسیب و ترمیم قرار دارند.

گاهی اوقات شدت آسیب های وارده به مفصل بیش از قدرت ترمیم بدن است و یا به عللی قدرت ترمیم بدن کاهش یافته و نمیتواند آسیب های معمولی را مرتبا ترمیم کند. در این موارد غضروف مفصلی بتدریج خرابتر و خرابتر میشود و این شروع آرتروز است.

در ابتدا سطح غضروف ریش ریش و لایه لایه میشود. با هر آسیبی مقداری از روی غضروف برداشته میشود تا اینکه بتدریج کلفتی غضروف کم میشود. کم شدن کلفتی غضروف که در رادیولوژی بصورت کاهش فاصله مفصلی دیده میشود از علائم اولیه شروع ساییدگی مفصل است.

بعد از مدتی در اطراف استخوان دو طرف مفصل استخوان های اضافه ساخته میشود که به آنها استئوفیت Osteophytis میگویند این استئوفیت ها هم در رادیوگرافی مفصل دیده میشوند. بافت سینوویال مفصل هم متورم میشود که به آن سینوویت Synovitis میگویند.

بتدریج استخوان زیر غضروف سفت و محکم میشود که به آن عاجی شدن استخوان یا Eburnation میگویند. با پیشرفت آرتروز در استخوان زیر غضروف کیست های استخوانی ایجاد میشود.

شایع ترین مفاصل درگیر در آرتروز:

• زانو
• هیپ
• ستون فقرات
• دست

علایم آرتروز مفاصل شامل موارد زیر است:

• درد
• خشکی مفاصل بخصوص صبح ها
• کاهش دامنه حرکتی
• احساس سایش در مفصل درگیر
• استخوان اضافه و تورم و انحراف اندام

ریسک فاکتورها عبارتند از :

• سن بالا
• جنس ( در خانم ها شایع تر است)
• چاقی
• سابقه آسیب مفصلی
• کار سنگین
• ژنتیک
• انحراف اندام
• سبک زندگی نامناسب مانند دو زانو و چهار زانو نشستن ، استفاده از توالت ایرانی ، استفاده زیاد از پله و پیاده روی طولانی مدت

اگر درمان دارویی و تغییر شیوه زندگی باعث بهبودی نشود می توان درمان های زیر را انتخاب کرد:

• تزریق داخل مفصلی کورتون
• تزریق داخل مفصلی لوبریکان مانند هیالگان

در آرتروز زانو خاصیت ویسکوزیته یا گرانروی مایع سینوویال هم تغییر میکند. غلظت ماده ای که به طور طبیعی در زانو وجود دارد و به آن اسید هیالورونیک میگویند کم میشود. این ماده موجب لغزنده شدن سطح غضروف شده و به نظر میرسد با کاهش این ماده درد بیمار بیشتر میگردد.

مکمل روانساز

مدتی است که از روش خاصی در کنترل علائم این بیماری استفاده میشود که به آن Viscosupplementation یا مکمل روانساز میگویند. در این روش با تزریق ماده خاصی به نام اسید هیالورونیک  Hyaluronic acid به داخل زانو سعی در کاهش مشکلات بیمار میشود. به این منظور از دو نوع اسید هیالورونیک استفاده میگردد. یکنوع آن که طبیعی است و به آن هیالگان Hyalgan میگویند و نوع سنتتیک آن که بصورت مصنوعی ساخته میشود و به آن سین ویسک Synvisc میگویند.

مکانیسم دقیق تاثیر این ماده در کاهش درد بیمار مشخص نیست.

گرچه منطقی بنظر میرسد که با تزریق اسید هیالورونیک به داخل زانو خاصیت روان کنندگی و لغزندگی مایع سینوویال بیشتر میشود ولی احتمالا مکانیسم های دیگری هم در کار است چون بدن این ماده را چند ساعت تا چند روز پس از تزریق از داخل مفصل جذب کرده و بیرون میکشد ولی تاثیرات آن گاهی تا ماهها باقی میماند. ممکن است تزریق این ماده موجب شود تا خود بدن شروع به تولید بیشتر آن در داخل مفصل کند.

کاربرد تزریق اسید هیالورونیک

از این درمان بیشتر در بیمارانی استفاده میشود که دچار آرتروز شدید زانو هستند و درمان های معمول کمکی به کاهش درد آنها نکرده است و از طرفی به عللی نمیتوانند عمل جراحی تعویض مفصل را انجام بدهند. تزریق داخل مفصلی آمپول های 2 میلی لیتری این دارو به توسط جراح ارتوپد صورت میگیرد. بیمار 2 الی1 روز پس از تزریق نباید فعالیت بدنی شدیدی انجام دهد. معمولا تزریقات در هیالگان بصورت هفتگی بمدت 5 هفته و در سین ویسک بمدت سه هفته انجام میشود. پس از شش ماه تا یک سال میتوان دوره درمانی را بار دیگر تکرار کرد.

این دارو نمیتواند مثل مسکن های معمولی درد را بسرعت کاهش دهد.

بیش از نیمی از بیمارانی که از این دارو استفاده میکنند بعد از گذشت یکسال استفاده مستمر از آن ده تا پانزده درصد شدت دردشان کمتر شده و به همین اندازه کارایی زانویشان بهتر میشود.

همه بیماران به یک اندازه به این دارو جواب مناسب نمیدهند.

در بعضی از افراد مصرف این دارو ممکن است درد زانو را کم کند و در بعضی دیگر ممکن است تاثیر زیادی نداشته باشد. گاهی بعد از تزریق این دارو به داخل مفصل زانو درد و گرما و تورم خفیف و گذرایی در زانو بوجود میاید که با گذاشتن کیسه یخی و سرد کردن زانو مرتفع میشود. بیمار در 48 ساعت اول بعد از تزریق نباید مدت زیادی سر پا بایستید. این دارو را معمولاً از تاج خروس استخراج میکنند. گرچه بعضی از انواع آنرا میتوان از کشت سلولی هم استخراج کرد. کسانی که به فراورده های پرندگان حساسیت دارند باید از نوعی که از کشت سلولی تهیه میشود استفاده کنند.

پوکی استخوان

استئوپروز Osteoporosis به معنی کم شدن تراکم استخوان است که بدنبال آن قدرت استخوان کم و شکننده میشود و شکننده شدن استخوان موجب میشود احتمال بروز شکستگی در آن بیشتر شود. پوکی استخوان معمولاٌ بتدریج پیشرفت میکند و هیچ علامتی از خود بروز نمیدهد تا وقتی که شکستگی بوجود میاید.

پوکی استخوان میتواند در هر استخوانی از بدن ایجاد ولی معمولا در ستون مهره، لگن، مچ دست و دنده ها بیشتر دیده میشود.

برای فهم بهتر پوکی استخوان ابتدا باید بدانیم جنس استخوان از چیست.

بافت استخوان متشکل از:

• یک داربست سه بعدی شبکه مانند از جنس پروتئین که به آن ماتریکس میگویند
• رسوب کلسیم بر روی این داربست پروتئینی در قالب مولکول های هیدروکسی آپاتیت

استخوان یک بافت زنده است. استخوان رگ خونی و سلول زنده دارد. همین زنده بودن است که به آن امکان میدهد رشد کند و خود را ترمیم کند. در طول عمر، بافت استخوانی بدن مرتبا به توسط سلول‌های خورنده‌ای که در آن است (به اسم استئوکلاست) جذب و در همان حال استخوان جدید به توسط سلول‌های استئوبلاست بر روی آن جایگزین میشود. به این ترتیب بافت همه استخوان های بدن مرتبا در حال نو شدن است.

مهمترین هورمون های تاثیرگذار

مهمترین هورمون های تاثیرگذار در این روند، هورمون زنانه استروژن و هورمون مردانه تستوسترون و هورمون پاراتیروئید است. در این بین استروژن بیشترین تاثیر را دارد. زمینه‌های ژنتیکی و تفاوت‌های فردی هم در جذب و تولید استخوان و در نتیجه نهایی آن یعنی قدرت و تراکم استخوان تاثیرگذار است.

اکثر استخوان‌های بدن از یک بدنه اصلی تشکیل شده‌اند که مانند اسفنج مشبک و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجی میگویند و روی آن را لایه ای از استخوان سفت و سخت و بدون سوراخ و بدون تخلخل فرا گرفته است که به آن استخوان کورتیکال میگویند. در قسمت کورتیکال، استخوان بصورت لایه لایه و بسیار متراکم است. در بعضی استخوان های بدن قسمت اسفنجی بیشتر است و در بعضی دیگر قسمت کورتیکال. ساختار سه بعدی و مشبک استخوان به این علت ایجاد که استخوان در عین محکم بودن سبک هم باشد.

در پوکی استخوان یا استئوپروز تخلخل استخوان اسفنجی بیشتر میشود بطوریکه حفرات داخل آن بزرگتر و فاصله بین میله های داربست بیشتر و میله های داربست نازکتر میشوند. همچنین قسمت کورتیکال روی استخوان نازک تر میشود.

پوکی استخوان باعث ضعف و شکننده شدن استخوان می شود و با نیروی کم هم استخوان دچار شکستگی می شود.

شایع ترین نواحی دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان هیپ ، ستون فقرات و مچ دست هستند.

استخوان یک عضو زنده است و سلول های زنده مرتب جایگزین سلول های مرده می شود.

پوکی استخوان زمانی ایجاد می شود که استخوان جدید نمی تواند جایگزین استخوان قدیمی شود.

پوکی استخوان می تواند هر جنس و نژادی را گرفتار کند ولی در نژاد آسیایی بخصوص در خانم های سفید پوست شایع تر است.

درمان دارویی و رژیم غذایی مناسب و فعالیت های ورزشی تحمل کننده وزن می توانند جلوی پوکی استخوان را بگیرند.

علائم پوکی استخوان:

• درد پشت ناشی از شکستگی و کلاپس مهره ای
• کاهش قد
• خمیدگی بدن
• شکستگی استخوانی با نیروی کمتر از حد معمول

 ریسک فاکتورهای پوکی استخوان عبارتند از :

• جنس ( زن )
• سن بالا
• نژاد آسیایی
• سابقه فامیلی مثبت
• وزن کمتر از حد نرمال
• کمبود هورمون های جنسی
• پرکاری تیرویید
• پرکاری غده فوق کلیه
• پرکاری غده ادرنال
• کمبود کلسیم دریافتی
• بی اشتهایی
• جراحی کاهش اندازه روده
• شیوه نادرست زندگی مانند نشستن طولانی و عدم فعالیت ورزشی
• مصرف زیاد الکل
• سیگار
• مصرف کورتون
• مصرف داروهای ضد تشنج
• مصرف داروهای ضد ریفلاکس معده
• شیمی درمانی