بیماری ام اس | از بیماری MS چه می دانید؟

بیماری ام اس چیست؟ علائم، علت، تشخیص و درمان MS

آیا با نشانه‌های اصلی بیماری ام اس آشنایی دارید؟ تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا تمامی اطلاعات لازم پیرامون این بیماری را کسب کنید.

در اطراف رشته‌های عصبی دستگاه اعصاب مرکزی، ماده مهمی به نام میلین وجود دارد که به حرکت سریع‌تر و آسان‌تر پیام‌ای عصبی از مغز به جاهای دیگر بدن، کمک می‌کند. ام اس یک عارضه خود ایمنی است. بدن در صورت داشتن بیماری ام اس اشتباها به میلین مغز و نخاع حمله ور می‌شود.

دستگاه ایمنی بدن که به طور معمول کارش مبارزه با عفونت‌ها است، بافت های خودی را با اجسام خارجی همچون باکتری‌ها اشتباه گرفته و به آنها حمله می‌کند.

این وضع سبب آسیب دیدن میلین شده و بخشی از آن یا همه آن از روی رشته عصبی کنده شده و زخم‌هایی به جا می‌ماند.آسیب به میلین منجر به اختلال حرکت پیام‌ها در راستای رشته عصبی می‌گردد ممکن است پیام آهسته یا نامفهوم گردیده یا از یک رشته عصبی به دیگری منتقل شود، یا کلا رد شود.

 

بیماری ام‌اس چگونه تشخیص داده می‌شود؟

به سبب پیچیدگی بیماری و گوناگونی نشانه‌ها، شناسایی MS آسان نیست. هیچ آزمون تشخیصی به تنهایی پاسخگو نیست و شایسته است، پیش از تشخیص نهایی، وجود دیگر عوارضی که نشانه‌های همانند دارند، رد شود. یک عصب شناس باید همواره در تشخیص ام‌اس نقش داشته باشد.

پیشتر از این مرسوم بود که ابتلا به بیماری ام اس تنها هنگامی تأیید شود که نشانه های MS دست کم دو بار رخ داده و هر کدام بخش های مختلفی از دستگاه عصبی مرکزی را در گیر کرده باشند اما هم اکنون شناسایی MS در بیمار تنها پس از یک مورد رخداد نشانه‌های عصبی، البته به شرط وجود شواهدی در اسکن MRI مبنی بر تولید ضایعات (یا پلاک‌ها) در MS به قسمت‌هایی از مغز یا نخاع گفته می‌شود که تورم در آنها باعث از بین رفتن میلین شده است برخی از ضایعات خودبخود خوب شده و ناپدید می گردند. اما برخی دیگر به زخم‌های دائمی و قابل مشاهده تبدیل می شوند. تازه تا حداقل یک ماه بعدتر، انجام‌پذیر است.

 

متداول ترین آزمون ها و شیوه‌های به کار رفته برای تشخیص بیماری ام اس:

معاینه عصب شناختی و تاریخچه بیماری

متخصص عصب شناسی پرسش‌های بسیاری درباره نشانه‌ها و اختلالات پیشین بیماری می‌کند که می‌‎توانند برای توضیح علائم کنونی راهگشا باشند. سپس برای پی بردن به ناهنجاری در مسیر عصبی که با حرکت‌ها، بازتاب‌ها (حرکات غیر ارادی)، حواس یا بینایی سر و کار دارند، معاینه فیزیکی انجام می‌شود این معاینه شامل توجه به تغییر در بینایی، حرکت چشم‌ها، هماهنگی دست‌ها و پاها، تعادل، حواس، سخن گفتن یا حرکات بازتابی و نیز هرگونه نشانه ضعف می‌باشد. در این مرحله هر چند که ممکن است عصب شناس به بیماری ام اس سخت مشکوک شود، ولی امکان تشخیص تا پیش از انجام آزمایشات بیشتر ممکن نیست. تصور کلی علائم، نشانه‌ها و نتایج آزمایش‌ها؛ باید با معیارهای تشخیص ام‌اس سازگاری داشته باشند.

 

تصویر برداری به کمک تشدید مغناطیسی ( MRI )

پویشگر MRI دستگاه بزرگی است که از میدان های مغناطیسی قدرتمند برای تهیه تصویری با جزئیات کامل از مغز و نخاع بهره می برد. این تصویر بسیار دقیق بوده و می‌تواند جای درست و اندازه آسیب میلینی را به دقت تعیین نماید. برای برداشتن تصویر مغز و نخاع، بیمار در بخش مرکزی و تونل مانند پویشگر MRI دراز می کشد. روند کار دستگاه 10 الی 30 دقیقه طول می‌کشد و بدون درد است. اسکن MRI تغییرات ایجاد شده در دستگاه عصبی مرکزی را در بیش از 95 درصد افراد مبتلا به بیماری ام اس نشان می‌دهد.

 

آزمایش الکتروفیزیولوژیک

در این آزمایش حرکت پیام‌های عصبی (پتانسیل برانگیزشی) را در طول اعصاب برای تشخیص نرمال بودن یا کند بودن آنها بررسی می‌کنند. آزمایش بدین صورت انجام می‌شود که الکترودهای کوچکی بر روی سر قرار داده می‌شوند و سپس امواج مغزی و پاسخ مغز در برابر پیام های دیداری یا شنیداری اندازه‌گیری و بررسی می‌شوند، چنانچه سیر پیام‌ها کند بوده و پاسخ‌ها به کندی منتقل شوند، آسیب میلینی رخ داده است و احتمال ابتلا به MS افزایش می‌یابد. این آزمایش نیز بدون درد است.

 

سوراخ کردن ناحیه کمری (لومبارپانکچر یا آزمایش مایع مغزی–نخاعی)

که به آن کشیدن آب نخاع هم می‌گویند. این روش به کمک بی حسی موضعی و توسط یک سوزن که وارد فضای اطراف نخاعی در قسمت پایینی کمر می‌شود، انجام می‌گیرد. مقدار کمی از مایعی که در پیرامون مغز و نخاع در جریان است، نمونه‌برداری شده و برای وجود هرگونه ناهنجاری آزمایش می‌شود. مایع نخاعی بیماران دچار MS اغلب دارای نوعی پروتئین غیرعادی می‌باشد که نشان دهنده آن است که دستگاه ایمنی در ناحیه دستگاه اعصاب مرکزی درگیر بوده است. این آزمون دیگر به فراوانی گذشته انجام نمی‌گیرد و تنها مورد کاربرد آن هنگامیست که تشخیص MS توسط دیگر آزمونها تایید نشده باشد. بیماران معمولا  پس از نمونه‌برداری از مایع نخاعی از سر درد شکایت دارند که متخصص عصب شناس می‌تواند بهترین توصیه‌ها را جهت مهار این عارضه ناخواسته ارائه نماید.

 

دیگر آزمون‌ها

برای رد کردن عوارضی که همانند ام‌اس هستند، آزمون‌های دیگری نیز ممکن است انجام گیرد، از جمله آزمایش خون و آزمایش گوش داخلی برای بررسی وضعیت تعادلی.

 

علت بیماری ام اس چیست؟

علت MS ناشناخته است. پژوهش‌ها حاکی از آن است که آمیزه‌ای از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد.

انواع MS

MS انواع مختلفی دارد که هر کدام ویژگی‌ها خود را دارند. به طور کلی می‌توان بیماری ام‌اس را در 4 گروه دسته‌بندی نمود.

صرف‌نظر از نوع آن برخی از بیماران در سراسر زندگی تنها دچار گونه‌ای خفیف از بیماری می‌شوند و در تعدادی از آن‌ها اثرات بیماری به سرعت ظهور کرده و به سرعت نیز پیشرفت می‌کنند. اما عموماً حالتی میان این دو حد نهایت مشاهده می‌شود.

در تمام انواع MS دو فاز وجود دارد که با نام‌های عود یا حمله و تسکین یا فروکش بیمار شناخته می‌شوند. همیشه مشخص نیست که بیمار مبتلا به چه نوعی از MS است و امکان تبدیل انواع MS به یکدیگر وجود دارد. عود بیماری با بروز نشانه‌های جدید یا بازگشت نشانه‌های قدیمی برای مدت زمان 24 ساعت بیشتر در غیاب تغییر دمای داخلی بدن یا عفونت شناخته می‌شود. عود بیماری زمانی روی می‌دهد که سلول‌های التهابی و ایمنی به میلین رشته‌های عصبی حمله کرده و در کارکرد معمول عصب اختلال ایجاد می‌کند. معمولاً علائم عود بیماری پس از گذشت چند روز مشخص می‌شوند و می‌تواند روزها، هفته‌ها (شایع‌ترین حالت) یا ماه‌ها با علائم خفیف یا شدید به طول بیان جامد.

حالت تسکین، بهبودی یا فروکش بیماری زمانی است که التهاب در سلول‌های عصبی کاهش یافته و حمله به این سلول‌ها و در نتیجه دمیلینه شدن نیز کاهش می‌یابد و بسته به میزان کاهش شدت التهاب و دمیلینه شدن و نرخ میلینه شدن مجدد فروکش بیماری می‌تواند جزئی یا کلی باشد.

 

MS عود کننده – فروکش کننده (RRMS)(Relapsing-Remitting MS)

بین %65 تا 85% از افراد در ابتدا به این نوع از MS مبتلا می‌شوند که شایع ترین نوع آن است. در این نوع MS فرد دچار یکسری حملات شده که متعاقب آن حالت تسکین یا بهبودی ایجاد می‌شود و علائم به طور کلی یا جزئی از بین می‌روند، تا اینکه حمله دیگری اتفاق می‌افتد(برگشت). بین برگشت حملات ممکن است چند هفته تا چند سال فاصله بیفتد. در مراحل نخست RRMS، نشانه‌های بیماری در طول دوران بهبودی به کلی ناپدید می‌شود ولی پس از چند بار عود بیماری، امکان دارد که بخشی از آسیب میلینی و رشته‌های عصبی بر جای بماند که منجر به بهبود نسبی می‌شود. احتمال ابتلا به این نوع از MS در زنان 2 برابر مردان است که در ایران تا 3 برابر نیز افزایش می‌یابد.

 

MS پیش رونده و عود کننده (RRMS) (Progressive-Relapsing MS)

نوعی نادر از MS است که در کمتر از 5% بیماران رخ می‌دهد. در این صورت MS دائماً بر شدت بیماری افزوده می‌شود و تسکین یا حالت بهبود در بیماران وجود ندارد و عود یا حمله گاهی در بیمار مشاهده می‌شود.

 

 MS اولیه پیش رونده (PRMS) (Primary–Progressive MS)

این نوع از MS نسبتاً غیر معمول است که بین 10 تا 20% افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این نوع زوال تدریجی و پیوسته در توانایی فیزیکی فرد از همان آغاز بیماری و نه بعد از حملات مشاهده می‌شود و وضعیت بیماری پیوسته وخیم تر می‌شود این نوع معمولاً در افراد سالخورده‌‎تر که چهل سال یا بیشتر دارند، تشخیص داده می‌شود. برخلاف MS عودکننده– فروکش کننده، مردان و زنان به یک اندازه در معرض ابتلا به این نوع از MS  هستند.

 

MS ثانویه پیش‌رونده (SPMS)(Secondary-Progressive MS)

آن دسته از افراد که بیماری‌شان با RRMS شروع می‌شود ممکن است بعداً وارد مرحله‌ای شوند که حملات به ندرت اتفاق می‌افتد اما ناتوانی بیشتری برای فرد ایجاد می‌شود که MS نوع ثانویه پیش رونده یا SPMS نامیده می‌شود.

در این نوع از بیماری ام‌اس عوارض ایجاد شده پس از عود بیماری کاملاً برطرف نمی‌شود و میزان ناتوانی همواره افزایش می‌یابد برای تشخیص پیشرفت بیماری از نوع عودکننده– فروکش‌کننده به این نوع از MS بیمار باید حداقل به مدت 6 ماه دچار وخامت پیوسته بیماری گردد. به طور متوسط 50% بیماران مبتلا به RRMS طی ده سال پس از تشخیص بیماری به SPMS پیشرفت می‌کنند.

 

چهار نوع ارائه شده، صورت‌های اصلی بیماری MS هستند.

اما انواعی از بیماری ام‌اس نیز هستند که خفیف هستند و پس از سال‌ها تشخیص داده می‌شوند و با عنوان MS خوش خیم ( Benign MS ) شناخته می‌شوند در این نوع از ام‌اس، بهبودی کامل یا جزئی بعد از عود بیماری و بروز عوارض مشاهده می‌شود و به همین دلیل این بیماری را پس از چندین سال ابتلا می‌توان تشخیص داد. شرط لازم تشخیص MS خوش خیم آن است که در طول 10 تا 20 سال بیماری پیشرفت نکرده و کار افتادگی در فرد ایجاد نشود. بایستی توجه داشت که خوش خیم بودن این نوع از MS بر آن معنا نیست که عوارضی برای بیمار ایجاد نمی‌شود بلکه پس از سال‌ها ممکن است دوره عود در بیماری رخ دهد و بیماری دارای روندی آهسته‌تر و عودهای کمتر است. نوع بدخیم MS نیز وجود دارد که بسیار سریع پیشرفت می‌کند و گاهی کشنده است که به ندرت رخ می‌دهد.

نشانه ها و علائم شایع بیماری ام اس عبارتند از:

بی حسی

• بی‌حسی و مورمور شدن مداوم که معمولا صورت و دست‌ها و پاها را درگیر می‌کند، عارضه ی شایع بیماران مبتلا به MS است که به علت آسیب و تخریب سلول‌ها عصبی در مغز و نخاع ایجاد می‌شود.

خستگی

• خستگی می‌تواند به دلایل زیادی ایجاد شود، اما هر خستگی نشانه MS نیست.
• خستگی بدون دلیل، مثلا خستگی که فرد بعد از بیدار شدن از خواب و یا بدون هیچ گونه فعالیت بدنی بیان می کند می تواند نشانه اولیه بیماری MS باشد.
• این خستگی عضلانی بدون دلیل و نیز ضعف عضلانی، مخصوصا در ماهیچه‌های پاها و ضعف مچ پا، عارضه‌ای است که تقریبا در 80 درصد مبتلایان اولین عارضه است. این خستگی با تخریب و آسیب سلول‌های عصبی، شدیدتر می‌شود.

ضعف و گرفتگی عضلات  

• اسپاسم‌ها و گرفتگی‌های عضلانی حمله‌ای یکی از علائم آزاردهنده‌ی ام اس است.
• این اسپاسم‌ها معمولا شدیدا دردناک هستند، در بخش های انتهایی بدن نظیر دست‌ها و پاها  ایجاد می‌شوند و بعد از چند دقیقه برطرف می‌شوند.

اختلالات بینایی

• یکی از اولین نشانه‌های MS مشکل در بینایی است که آرام و به مرور زمان شدیدتر شده و با درد در چشم ها همراه خواهد شد.
• اختلالات بینایی به دلیل التهاب عصب چشمی ایجاد می‌شود.
• این شرایط تقریبا 50 درصد بیماران مبتلا به MS را تحت تاثیر قرار داده و در 15 درصد از بیماران اولین عارضه ی ابتلا به بیماری می‌باشد.
• این شرایط که به دلیل اختلال عصب بینایی ایجاد می‌شود، منجر به تاری دیددر یک یا هر دو چشم و همچنین کوررنگی می‌شود.
• پس تاری دید، کوررنگی، دوبینی و درد چشم‌ها از علائمی است که می تواند نشانه ی ابتلا به MS باشد.

 کاهش حافظه

• از آنجایی که MS به سیستم عصبی مرکزی حمله می‌کند، کاهش و ضعف حافظه، ناتوانی در تمرکز، صحبت کردن و مشکلات زبانی از اختلالات رایج در نتیجه‌ی پیشرفت MS است که البته خیلی وقت‌ها می‌تواند از علائم شروع این بیماری باشد.

اختلالات تعادلی و سرگیجه

• در اغلب مبتلایان، راه رفتن همراه با سرگیجه و اختلال در کنترل حرکات می‌تواند علامت اولیه بیماری باشد.
• این بیماران معمولا در مستقیم حرکت کردن مشکل دارند.
• در واقع این عدم تعادل در کنترل حرکات معمولا با پیشرفت تخریب سلول‌‎های عصبی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به همین خاطر است که بسیاری از مبتلایان به MS برای راه رفتن نیاز به عصا دارند.
• اضطراب، افسردگی و تغییرات خلقی

اختلالات شناختی

• اشکال در به یاد آوری، حافظه ، تمرکز

اختلالات گفتاری

• سخن گفتن بریده بریده، کند شدن یا دگرگونی در لحن یا زیر و بم گفتار

دفع غیر ارادی

• ناتوانی در مهار کارکرد دفعی مثانه و روده

اختلالات جنسی

• نبود میل جنسی، مشکلات نعوظی

درد

• گاه ملایم و گاه شدید است.